MEVZUU:
a) Kendisine sorulan yedi suâlin cevabı.
b) Bu mektupla BİRİNCİ CİLT
tamam olmuştur. Şunun için ki: Bunun adedi enbiya ü mürselinin adedine ve
ashab-ı bedrin adedine uygun düşmüştür.
c) Basılı eserde bu mektubun sonuna
(burada ise
Mukaddime kısmına), Mahmudzade'nin arzuhalleri eklenmiştir. Şunun için
ki: Onu okuyanlar, kendisinin ruhuna Fatiha kıraat edip hayır duâ ile analar.
***
NOT:
İmam-ı Rabbanî Hz. bu mektubu, Hace
Muhammed Haşim'e yazmıştır.
***
Allah'a hamd olsun. Salât ve selâm, Allah'ın Resulü üzerine olsun.
Sizlere dahi, dualar etmekteyim.
***
Kardeşimiz Hace Muhammed
Haşim'e bildirmek isterim ki: Mir Muhibbüllah'ın mektubuna derc edilen ve halli
istenen suallerin cevabını, bize malum olduğu şekilde yazıp yollayacağız.
Bu manada bir şiir:
Olaydı Ebu Ali Neva kalender;
Sofi olurdu
kalenderler beraber..
BİRİNCİ SUÂL: Aşağıdaki hususları ihtiva
etmektedir.
a) Fena ve beka yönü ile ilâhi yakınlık..
b) Bütün
cezbe ve sülûk makamlarını aşmak..
c) Hayr'ül-enam Resulûllah S.A. efendimizle olan bir sohbetleri sonunda;
ashab-ı kiram bütün ümmetinin evliyasından daha faziletli bir durum
kazanmışlardır. Bu seyr ü sülûk, fena ve beka dahi, onlar için bu yapılan bir
sohbette hâsıl olmuş mudur?. Bu, bütün seyr ü sülûkten, fena ve bekadan daha
faziletli olmuş mudur?. Bunlarda hâsıl olan fena ve beka, yalnız Resulûllah S.A.
efendimizin mücerred teveccüh ve tasarruf ile mi oldu, yoksa mücerred İslâm'a
girmekle mi?.
Sonra.. Onların cezbe ve sülûk ilmine karşı hal ve makam
olarak bilgileri var mıydı?. Eğer var idiyse., buna ne gibi bir isim
vermişlerdi?. Şayet onlar için bir cezbe ve sülûk yok idiyse., onun için:
— Bid'at-ı hasene..
Dememiz mümkündür..
BİRİNCİ SUÂLE CEVAP:
Bilesin ki., bu müşkil işin halli, sohbete
bağlı ve hizmete kalmıştır.
Zira, edilecek kelâm, öyle bir kelâm
olacaktır ki: Bu müddet içinde, hiç kimse, öylesini konuşmamıştır. Bir defa
yazmakla, sizin için nasıl akla uygun düşüp anlaşılsın?. Lâkin, mademki
sordunuz; mutlaka buna cevap verilmesi zaruri olarak, icmalen onun halli
gereklidir. Bu cevabı, iyi anlamaya bakmalıdır.
Bilesin ki..
Fenaya, bekaya, sülûke, cezbeye bağlı bulunan ilâhi yakınlık; bu ümmetin
evliyasının müşerref olduğu yakınlıktır. Hayar'ül-enam Resulûllah S.A.
efendimizin sohbeti sonunda ashab-ı kirama müyesser olan yakınlık ise., kurb-ü
nübüvvet (nübüvvet yakınlığı) olup tebaiyet ve veraset yolu ile hâsıl olmuştur.
Bu yakınlıkta ne fena vardır: ne beka.. Ne cezbe vardır; ne de sülûk.. İşbu
yakınlık, velâyet Yakınlığından daha faziletli ve daha üstündür. Hem de nice
mertebeler.. Zira bu yakınlık, asıl yakınlıktır. O yakınlık ise., zılâl
yakınlığıdır. İkisi arasında o kadar fark var ki.. Lâkin, herkesin fehmi bu
zevki tadamaz. Nerede ise., havas zümreye dahil olanlar bile., bu anlamamak
durumunda, avam ile beraber olacaktır..
Bu manada bir şiir:
Olaydı Ebu Ali Neva Kalender;
Sofi olurdu
kalender beraber..
Evet..
Nübüvvet kemalâtının zirvesine
çıkış, velâyet yolundan olursa., o zaman fena, beka, cezbe ve sülûk gerekli
olur. Zira bunlar, o yakınlığın başlangıcı ve hazırlığıdır. Amma seyir bu yoldan
olmaz da, nübüvvet yakınlığı için tercih sultanî yola düşer ise., o zaman: Fena,
beka, cezbe ve sülûke hacet kalmaz. Ashab-ı kiramın yolu dahi, sultanî olan
nübüvet yakınlığı yolundan olmuştur. Bu manadan ötürü, onların cezbeye, sülûke,
fenaya ve bekaya ihtiyaçları yoktur.
Bu hususu dahi iyi anlamak için,
Emanüllah adına yazılan mektuba bakılmalıdır. (Bak: Mektup 301)
Bu
Fakir, mektuplarından bazı yerlerde şöyle yazmıştı:
— Benim muamelen sülûkün, cezbenin, zuhuratın, tecelliyatın da ötesinde
olmaktadır.
Bu cümlede anlatılan manadan murad: İşte bu yakınlıktır.
Yani: Ashab-ı kirama olan yakınlık..
Ben, Hazret-i Şeyhimizle beraber
olduğum sırada, zuhurat olarak bu devleti elde ettim. Bu durumu, kendisine şu
ibare ile arz ettim:
— Bana zahir olduğuna göre bu işe nisbetle enfüsi
seyir durumu, seyr-i enfüsîye nisbetle seyr-i afakî gibi oldu.
O zaman,
kendimde, bu devleti, bundan ziyade tabirle anlatma kudretini bulamıyordum.
Bu hayret verici muamele, seneler sonra yerleşmeğe ve yazılmaya başlayınca ben
de mücmel bir ibare ile yazdım.
Bir âyet-i kerime meali:
— «Allah'a hamd olsun ki, bizi buna hidayet eyledi.. Eğer Allah bize
hidayet etmeseydi: biz hidayet bulamazdık. Rabbımızın resulleri Hakkı
getirdi.» (7/43)
Fena ve beka, cezbe ve sülûk yenidir; meşayihin
buluşlarındandır. Mevlâna Cami Nefehatta şöyle anlattı:
— Fenadan ve
bekadan ük söz eden Ebu Said Harraz'dır. Allah sırrının kudsiyetini
artırsın.
***
İKİNCİ SUÂL ise.. 5u hususları ihtiva eder:
— Tarikat-ı Nakşibendiye-i Aliyye'de sünnet-i seniyyeye ittiba vardır. Bu
manadan olarak, Resulûllah S.A. efendimizden, hayret veren riyazetler,
şiddetli mücahedeler sudur etmiştir. Meselâ: Aç kalmak.. Bu Tarikat'ta ise.,
riyazetten men edilme durumları vardır.
Hatta onda, suri olan
keşifler zuhur edeceğinden muzır görmektedirler. Şaşılacak şey: Sünnete
ittiba etmekte nasıl zarar ihtimali olur?.
İKİNCİ SUÂLE CEVAP:
Ey Muhib,
— Bu Tarikat'ta riyazet yasak edilmiştir..
Diyen
kimdir?. Sonra, onların riyazeti zararlı gördüğü nereden işitilmiştir?.
Halbuki, bu Tarikat'ta sünnet-i seniyyeye tabi olma ya devam vardır. O
sünnetlerin sahibine salât, selam ve tahiyyet.. Sonra şunlar da vardır: Hali
gizlemeye çalışmak, orta halli olmayı tercih etmek, yemekte, içmekte ve
diğer işlerde itidal sınırını aşmamak vardır. Bütün bunlar zor riyazet ve
şiddetli mücahede olarak bilinir.
Bu babda sön söz şu ki:
—
Avam sınıfında olanlar, hayvanlara benzerler. Bu anlatılan işler: riyazetten
saymadıkları gibi, onları mücahede olarak dahi görmezler. O kadar ki: Onlara
göre riyazet, aç kalmaya inhisar eder. Çokça aç kalmak. Onlara göre büyük
bir iştir. Bu behaim sıfatına girenlere göre yemek işi, en önemli işlerden
ve en büyük gayelerdendir. Bu mana icabı olarak, hiç şüphe edilmeye ki: Onu
bırakmak dahi zor riyazet ve şiddetli bir mücahededir. Amma sünnet-i
seniyeyi muhafaza, ona tabi olmayı bırakmamak ve emsali işler öyle değildir.
Zira, avam katında bunların değeri yoktur ve bir şeyden sayılmaz. O kadar
ki: Yemek yemeyi kötü ve yemek yememeye alışmayı riyazet sayarlar. Bu
Tarikat'ın büyüklerine lâzım olan hali gizleyip avam katında riyazet sayılan
şeyi dahi terk etmektir. Bilhassa halkın kabulüne sebeb olan şeylerden
sakınırlar. Zira halkın kabulüne mazhar olan işler, büyük afetler arasında
sayılır. Bu manada Resulûllah S. A. efendimiz şöyle buyurdu:
—
«Allah'ın koruduğu kimseler hariç; bir kimseye günah olarak yeter ki,
kendisini din ve dünya işinde insanlar parmakla göstereler.»
Fakir'e
göre: Çokça aç kalmak, yemek işlerinde itidal üzere olmaktan daha kolaydır.
Orta halli olma riyazeti ise., çok aç kalmaktan daha faziletli ve daha iyi
olmaya müstahaktır.
Allah sırrının kudsiyetini artırsın, muhterem
babam şöyle dedi:
— Sülûk ilmi üzerine yazılan bir risale buldum;
onda şöyle yazılmış olduğunu gördüm:
— Yemek işlerinde itidal
haddine riayet etmek, onda orta halli olmaya dikkat etmek matluba vâsıl olma
işinde yeterlidir. Bu hususa riayet ettikten sonra, zikre ve fikre hacet
kalmaz.
Gerçek olan da şu ki: Yemek ve giymek işlerinde, hatta bütün işlerde orta
hal üzere bulunmak iyidir; cidden güzeldir.
Bu manada bir şiir:
Olmaya, yiyesin ağırlık vere sana;
Aç kalasın da, zaaf gele
vücuduna..
Allah-ü Taâlâ, Resulûllah S.A. efendimize kırk erkek kuvveti vermişti. Bunun
için de, Resulûllah S.A. efendimiz o kuvvetle açlık ağırlığına tahammül
ediyordu. Ashab-ı kiram dahi. Hayr'ül-beşer Resulûllah S.A. efendimizin
sohbeti bereketi ile o ağırlığa dayanırlardı. Bu yüzden de, asla amellerinde
ve fiillerinde bir kesinti olmazdı. Bu açlık halleri ile, düşmana karşı
olanların muharebe kudretleri o derecede olurdu ki: Tok olanlar, onun onda
birine dahi yetişemezdi.
Üstte anlatılan mana icabı olarak, onlardan
sabırlı olan yirmi kişi, iki yüz düşmana bedeldi. Onlardan yüz kişi dahi bin
kişiye bedeldi..
Ashab-ı kiramın
dışında olan aç kimseler ise., o kadar acze düşerler ki: Adabı ve sünnetleri
dahi yerine getirmekten aciz kaldıkları olur. Hatta, çoğu zaman, zorunlu
olarak farzı dahi yapma yolundan çıkarlar. Bunun için, kudret sahibi olmadan
ashabı taklide gitmek, insanı farzları ve sünnetleri yapmaktan alır; aciz
bir hale getirir.
Hazret-i Sıddık r.a. şöyle anlatıldı:
—
Resulûllah S.A. efendimize uyarak, savm-ı visal eylemiş, Bu yüzden zaafa
uğramış haberi olmadan yere düşmüş.. Resulûllah S.A. efendimiz onun bu
haline itiraz yollu şöyle buyurdu:
— «Ben, herhangi birinize
benzemem; Rabbımın katında olurum; bana yedirir ve içirir..»
İşte,
yukarıda anlatılan manadan da anlaşılmış oldu ki: Ortada dayanacak bir güç
olmadan, bir başkasına bakıp aynısını yapmaya çalışmak beğenilecek işlerden
olmaz.
Ashab-ı kiram, insanların hayırlısı Resulûllah S.A.
efendimizin sohbet bereketi ile çokça açlıktan meydana gelecek
mazarratlardan emin ve mahfuz bulunuyorlardı. Böyle bir şey de, onlardan
başkasına müyesser olmamıştır.
Bu manaların daha açık beyanı
şöyledir:
Çokça açlık, mutlaka safa verir. Ama bir taife bundan kalb
salası alırken, bir başka cemaat ise, nefis safası alır. Kalb safası, nur ve
hidayet getirir; nefis safası ise., dalâlete atıp zulmeti artırır. Yunan
filozofları ile Hinduların cukiyelerini, birehmenlerini görmez misin?.
Riyazet, bunların her birine, nefis safası vermiştir. Kendilerini dahi
dalâlet yoluna itip hüsrana sürüklemiştir. Hatta ahmak Eflatun, nefsinin
safasına dayanarak, hayale ve keşfe dayalı suretleri kendisine mukteda
eylemiştir. Kendisini beğenip isa'nın a.s. peygamberliğini tasdik
etmemiştir. Halbuki, İsa a.s. onun zamanında gelen bir peygamber idi. Bunun
için de şöyle dedi:
— Biz, hidayeti bulmuş kimseleriz. Bize hidayet
edecek kimseye ihtiyacımız yoktur.
Zulmetin artmasını gerektiren bu
safa onda olmasaydı; hayale ve keşfe dayalı suretler onun yolunu tutmaz;
matluba kavuşmayı dahi engellemezdi. Bu safa sebebi ile o, kendisini nuranî
bulmuştu. Ama bilememişti ki: Bu safa, ince bir kabuğu dahi geçmemiştir.
Yani: Nefs-i emmare cihetinden.. O nefs-i emmare, habaseti ve necaseti üzere
duruyordu. Daha kaba bir kılıfa bürünen necasetten başka bir hal almayı onun
için artırmamıştı. Üzerine sadece incecikten bir tatlı kaplanmıştı.
Kalbe gelince., bu haddizatında nuranî olmuştur; temizdir. Ancak, zulmanî
olan nefse yakınlığı icabı, üzerine bir toz oturmuştur. Az bir tasfiye ile
aslına dönüp nurani halini yeniden alabilir. Amma nefis böyle değildir.
Aslında o, habistir. Zulmet dahi, onun zatî sıfatıdır. Kalbin emrine girip
kalmadıkça, ne temize çıkar; ne de tezkiye olur. Hatta, sünnet-i seniyeye
uyup şeriata tutunmadıkça, temize çıkmaz. Hatta ve hatta Sübhan Allah'ın
sırf fazlı olmadıkça, ondan zati habaseti gitmeyeceği gibi, hayrı ve felahı
dahi tasavvur edilemez.
Eflatun, nefs-i emmaresine taalluk eden
safayı; İsa'ya nisbet edilen kalb safası sandı. Zarurî olaraktan da, onu
tehzib edilip temize çıkmış olarak tahayyül etti. Dolayısı ile İsa'ya a.s.
tabi olma devletinden mahrum oldu. Ebedî hüsran damgasını da yedi. Allah-ü
Taâlâ bizi böyle belâdan korusun.
Anlatılan bu mazarrat, açlığın
oluşunda gizli saklı olduğundan; bu Tarikat büyükleri açlık riyazetini terk
edip yemek işlerinde itidali tercih ettiler. Sair hallerde ise., orta halli
olmaya riayet mücahedesine girdiler. Ona afat terettüb edeceğinden, büyük
zarar ihtimali doğacağından açlığın faydalarını bir yana bıraktılar.
Bunlardan başkaları ise; onda fayda mülâhaza edip zararlarına göz yumdular;
ona rağbet gösterdiler.
Halbuki, akıllılar katında mukarrar olan bir
durum şu ki: Az zarar ihtimali olsa dahi, çokça menfaatler terk edilir.
Ulemanın dahi kail olduğu mana bu anlatılana yakındır:
— Bir iş,
bid'at ile sünnet arasında daire çizerse., en faziletlisi, onu terk
etmektir. Şunun için ki: Bid'ata dalma ihtimali vardır. Sünnet olma
ihtimaline göre yapılmaz.
Yani: Bid'at olma ihtimalinde zarar
vardır; sünnet olma ihtimalinde ise, yarar vardır. Yarar olana da zarar
düşme ihtimali olduğundan, o iki terk etmek en iyisidir. Bir başka taraftan,
sünnete zarar gelmesi olmayacak bir şey değildir.
Bu kelâmın
hakikati şudur:
Bu sünnet, o asra bağlı bir şey gibidir. İnceliği ve
gizli manası icabı, bir cemaat, onu, o asra göre bilmediklerinden; uyma yolu
ile onu yapma cihetine gittiler. Bir başka cemaat ise., onu o vakte bağlı
bulduklarından, ona uymayı bıraktılar.
Hakikat-ı hali en iyi bilen
Sübhan Allah'tır.
***
ÜÇÜNCÜ SUÂL
olarak, şu hususlar sorulmaktadır:
Bu Tarikat büyüklerinin
kitaplarında şöyle yazılmıştır:
— Sair tarikatlar hilâfına, bizim
bağlılığımız, Hazret-i Sıddık'adır. Allah ondan razı olsun.
Biri
şöyle iddia edebilir:
— Tarikatların pek çoğu, İmam Cafer-i Sadık'a
ulaşır. İmam Cafer-i Sadık dahi, Hazret-i Sıddık'a bağlıdır. O halde, neden
diğer tarikatlar dahi, Hazret-i Sıddık'a bağlanmıyor?. Allah onlardan razı
olsun.
ÜÇÜNSÜ SUÂL için cevap şudur:
— İmam Cafer Sadık'ın
bir yandan Hazret-i Ebu Bekir'e, buyandan da Hazret-i Ali'ye bağlılığı
vardır. Allah onlardan razı olsun.
Bu iki nisbetten gelen kemalât,
onda bir kül halindedir. Onlar, İmam Cafer Sadık'ta bir olmasına rağmen, her
biri tek başına ve birbirinden ayrı ayrıdır. Bu mana icabı olarak, bir taife
ondan Sıddıkıyet nisbeti aldı; yani: Hazret-i Sıddık'a bağlılığı dolayısı
ile.. Bir başka cemaat ise., onda Aleviyet nisbeti aldı; yani: Hazret-i
Ali'ye bağlılığı dolayısı ile..
Üstte anlatıldığı üzere:
Bir
taife, Hazret-i Sıddık'a intisab etmiş oldu.
Bir cemaat ise..
Hazret-i Ali'ye intisab emiş oldu..
Allah onlardan razı olsun.
Anlatılan manada, şaşılacak bir durum yoktur. Bunu gördüğüm bir vaka ile
açıklayayım. Şövle oldu:
Bir ara Beraris beldesine gitmiştim: bu
gidişim bir iş dolayısı ile oldu. Orada bir gölde, Künk Irmağı ile, Çemen
Irmağı toplanıyordu. Bu toplanma halinde müşahede edilen durum şu idi: Künk
ırmağının suyu ile, Çemen Irmağı suyu birbirine karışmıyor. Araları ayırd
edilmiş gibi idi. Hatta sanılır ki ikisinin arasında bir hail vardır;
birinin diğerine karışmasını önlüyor. Bu yüzden, Künk Irmağı tarafında
olanlar, Künk ırmağı suyundan içiyordu; Çemen Irmağı tarafında olanlar dahi
Çemen Irmağı suyundan içiyorlardı.
Bu manada şöyle bir soru
sorulabilir:
— Hace Muhammed Parisa, Risale-i Kudsiye'ae şöyle bir
hakikati ortaya çıkardı: Hazret-i Ali r.a. Hatem'ür-risalet Resulûllah S.A.
efendimizden terbiye gördüğü gibi, Hazret-i Sıddık'tan r.a. dahi terbiye
görmüştür.
Üstte anlatılan manaya göre, Hazret-i Aliye bağlanmak,
ayniyle, Hazret-i Sıddık'a bağlanmak olur. Allah onlardan razı olsun. Bu
manaya göre aralarındaki fark nedir?.
Bu soruya şu cevabı
verebiliriz:
— Mahal hususiyetleri, nisbetin bir olmasına rağmen,
hali üzere kalır. Mahallin müteaddıd olması dolayısı ile, aynı suya ayrı
ayrı hususiyetler gelir. Dolayısı ile, her birinin hususiyeti nazara
alınarak: kendilerine ayrı ayrı yoldan intisap cazi olur.
***
DÖRDÜNCÜ SUÂL şu hususları ihtiva ediyor:
— Molla Muhammed Sıddık'ın
mektubunda şöyle yazılmış:
— Bir şahsın, Velâyet-i Museviyeye
istidadı var ise., tasarruf sahibi bir şahıs, onu Velâyet-i Muhammediye'ye
çıkarmaya güçlü müdür, değil mi?. Bilinmez..
Büyük Mahdumzade'nin
mektubunda ise, şöyle yazılmış:
— Ben onu, Veiâyet-ı Museviye'den
Velâyet-i Muhammed iye'ye çıkardım.
Bunların uyumu nasıl olur?.
***
DÖRDÜNCÜ SUÂL için verilecek cevap şudur:
— Molla
Muhammed Sıddık'ın mektubunda vaki olan durum. Velâyet-i Museviye'den
Velâyet-i Muhammediye'ye çıkarmak idi. Bu işin vukuu dahi o zaman malum
değildi. Bu işin vukuu ilmi dahi o vakit yoktu. Ama sonradan malum oldu;
tağyir ve tebdil kudretini de eide ettikten sonra:
— Ben, şu
velâyetten bu velâyete çıkardım..
Diye yazdım. Arada zaman ittihadı
olmadığından, tanakuz tasavvur edilemez..
***
BEŞİNCİ SUÂL
hülâsa olarak şöyledir:
— Buradaki sofiler, yakası göğse kadar açık
gömlek giymekte dirler. Bunun için de derler ki:
— Bu, sünnettir.
Mir'in arkadaşları dahi, yakası yuvarlak açılan gömlek giymektedirler. Bu
işin tahkiki nasıldır?.
***
BEŞİNCİ SUÂL için cevap şudur:
Malum olsun ki, biz dahi bu hususta tereddüd içindeyiz. Araplar da göğse
kadar açık gömlek giymekte ve bunun için:
— Sünnet..
Demektedirler.. Bazı, Hanefi Mezhebine bağlı kitaplarda ise söyle
anlatılmaktadır:
— Yakası göğse kadar açık gömlek, erkeklere
yakışmaz. Zira o, kadınların giyeceği cinsten bir şeydir.
İmam-ı
Ahmed ve Ebu Davud Ebu Hüreyre'den naklen, Resulûllah S.A. efendimizin:
— Kadın elbisesi giyen erkeğe ve erkek elbisesi giyen kadına lanet etti..
Dediğini anlattılar. Metalib-i Mümin adlı eserde ise, şöyle anlatıldı:
— Kadın erkeğe benzememelidir; erkek dahi kendisini kadına benzetmemelidir.
Zira, bu şekilde yapanların hepsi de mel'undur.
Bundan anlaşılıyor
ki: Göğsü açık gömlek giymek; din ehlinin ve ilim ehlinin giyeceği elbise
değildir. Bunun için de o. zimmet ehline caiz görüldü.
Camiür-rümuzda, Muhit't en alınarak şöyle anlatıldı:
— Zimmi
olanlar, din ve ilim ehline mahsus olan rida ve amame giyemez. Yakası
göğsünde, kaba KAMİŞ (entari) giyerler. Tıpkı kadın gibi..
Bazı
ulemanın kavline göre: Yakası göğse kadar açık olan, KAMİŞ değil; gömlektir.
Bunlara göre KAMİŞ ise, yakası omuzlardan açılandır. Kadın kefeni
anlatılırken, Camiür-rümuzda böyle beyan edilmiştir.
Hidaye,
kitabında ise.. KAMİŞ yerine gömlek vardır, ikisi arasındaki fark da şudur:
Gömlek önden açılır.
KAMİŞ ise., omuzdan açılır. İkisinin de aynı şey olduğunu diyenler de
vardır.
Fakir'e göre doğrusu şu ki:
Erkeklerin kadınlara
benzemesi yasak edilince; hüküm kadınların giyim âdetlerini bilmeye kalır.
Bu durumda bakarız:
Bir mahalde kadınlar yakası göğsüne açık kamis
giyorlarsa,. erkekler onu giymeyi bırakmalıdır. Ta ki, kadınlara
benzemeyeler. Omuzdan açılan kamis giymeleri gerekir. Amma, bir yerdeki
kadınlar, omuzdan açılan kamis giyorlar; orada dahi, göğüsten açılan kamisi
erkekler giymelidir. (Kamis, burada daha çok entari manasına alınmalıdır.)
Arabistanda kadınlar daha ziyade yakası yuvarlak olan kamis giyerler. Bundan
ötürü, zarurî olarak, erkekler yakası göğüsten açılan kamisi giyer.
Maveraünnehir ve Hind beldelerinde kadınlar göğse açılan kamis giyer.
Erkekler dahi zaruri olarak, omuzdan açılanı tercih ediyorlar.
Şeyh
Meyan Abdülhak şöyle anlattı:
— Mekke'de idim. Şeyh Nizam
Narnuli'nin müridlerinden birini gördüm; yakası yuvarlak bir entari ile
Kabe'yi tavaf ediyordu. Araplardan bir topluluk ise., onun bu haline taaccüb
ediyor ve şöyle diyorlardı:
— Bu, kadınların elbisesinden giymiş..
Örf ve âdet üzere onların bu dedikleri doğru idi. Hind'den, Arap'tan ve
Mevaraün-nehir halkından her birinin kendine göre bir giyimi vardı.
Bir âyet-i kerime meali:
— «Herkesin bir yön tarzı vardır; oraya
döndüren dahi odur. (Yani: Allah)» (2/148)
Eğer göğüsten açık entari
giymenin sünnet olduğu sabit olsaydı: ulema onu zimmet ehline giydirmeyi
caiz görüp onun aksini giymeyi dahi din ve ilim ehline mahsus bulmazlardı.
Kadınlar, bu elbiseyi giymekte erkeklerden daha öndedir. Bunun için de,
erkeklerin giyeceği ona göre düzenlenmiştir.
***
ALTINCI SUÂL özet olarak şöyledir:
Talibin bu Tarikat'ta işin
başında teveccühü, sırf ehadiyetedir. Bundan lâzım gelir ki: Bu teveccühle
nefy isbat birarada olmaya.. (Yani: Kelime-i tevhid zikri..) Zira, nefy
zamanı teveccüh gayra olur.
ALTINCI SUÂL için cevap şudur:
—
Gayra teveccüh, ancak ehadiyete teveccühün takviyesi ve geliştirilmesi
içindir. Gayrın nefyinden maksad ise., bu teveccühün devamıdır. Hem de,
ağyarı araya sokmadan.. Gayrın nefyine teveccüh, ehadiyete teveccüh işine
menfi yönden tesir etmez. Bu duruma menfi yönden tesir edecek olan gayra
olan teveccütür; gayrın nefyine olan teveccüh değildir. Bu iki mana arasında
dahi çok fark vardır..
***
YEDİNCİ SUÂL özetle şu husustadır:
— Her zikir, dille
yapılır. Bu Tarikat'ta ise, müptediler onu kalbe yapıyorlar. Nefy ve isbat
(Lâ ilahe illallah) bütünüyle kalble yapılır mı yoksa yapılmaz mı?. Yoksa
onun yarısı kalble yarısı da dille mi yapılır?. Eğer bütünüyle kâlbden
yapılırsa., neden (lâ) yukarı çekilir; (ilahe) sağa verilir?.
YEDİNCİ SUÂL için verilecek cevap dahi şudur:
— Kelime-i tevhidin
bütününü kalble söyleyen kimseye neden noksan olsun? Hem de, kalble yukarıya
uzatmadan (İLAHE) kelimesini sağa verip (İLLALLAH) kelimesini dahi kalb
tarafına vermekle.. Bununla beraber, bu yolda nefy ve isbat zikri tahayyül
ile olmaktadır: bunda dilin ve damağın bir dahli yoktur ki: Dille kalbin
birliği şart ola..
Bu son iki suâl, Fahreddin-i Razî'nin şekli
sorularına benzemektedir. Şayet güzelce düşünseydiniz, sormaya hacet
kalmadan hallolurdu..
Bu arada anlatılacak bir husus kaldı; onu da
yazalım.
Orada bulunan arkadaşlardan bazıları, mükerreren şu hususu
yazdı:
— Bu günlerde Mir. taliplere az iltifat etmekte ve imaretle
meşgül olmaktadır. Elde edilenleri imaret için harcayıp fukarayı da mahrum
bırakmaktadır.
Bu mukaddimeyi öyle yazmışlar ki: Bundan itiraz
şaibesi anlaşılmakta ve inkâr kokusu gelmektedir.
Bilsinler ki, bu
taifeyi inkâr etmek öldürücü zehir olup o büyüklerin fiillerine ve sözlerine
itiraz dahi yılan zehiri gibidir; ebedî ölüme ve sonsuz helake götürür. Hele
bu inkâr ve itiraz şeyhe raci olup onun eziyetine sebeb olursa., o zaman,
tehlike daha büyük olur.
Bu taifeyi inkâr eden, onların bereketinden
mahrumdur. Onlara itiraz eden dahi hüsrana düşüp varlığını yitirir. Hem de
her zaman..
Müridin nazarında, şeyhin duruşu ve hareketi hoş
bulunmadıkça: onun kemalâtından bir şeye nail olamaz. Eğer nail olacağı bir
şey olursa o da. istidrac olur; sonu dahi helake varır. Bir rüsvaylık ve bir
yıkım olur. Eğer mürid, şeyhi için kıl kadar nefsinde itiraz duygusu
beslese.. hem de içinde ona karşı mahabbet ve ihlâs olmasına rağmen., bu
durum, kendisinin ziyanı, hüsranı ve mahrumiyetidir. Yani: Şeyhinin
kemalâtıdan.. Yahut, o itiraz kendisi için bir rezalettir.
Şayet
müridin kalbine, şeyhinin fiillerinden herhangi biri için bir şüphe gelir
de, bunu atamazsa., o zaman: itiraz şaibesinden temiz, inkâr zannından uzak
olarak, açıklamasını kendisinden istesin.
Bu zamanda, hak ile batıl
birbirine karışmış durumdadır; birbirinden ayırd edilmez durumdadır. Bunun
için, zaman zaman, şeyhten şeriata muhalif bir iş zuhur eder ise., müridlere
düşer ki: Bu işte kendisine uymayalar. Onun hüsn-ü zan yolunu arayalar ve
sıhhat tarafını gözeteler. Şayet onun sıhhat yüzü görünmez ise., bu
iptilânın kendilerinden gitmesi için, Sübhan Hakka iltica ve tazarru edip
ağlaya sızlaya şeyhlerinin selâmetini onda dileyeler.
Bir müride,
şeyhinin mubah bir işi yapmasından dolayı şüphe düşerse., bu şüpheye itibar
edilip önem verilmez. Bütün işleri elinde tutan Yüce Sultan mubah işleri
yapmaya mani olmadıktan ve onu yapana itiraz etmedikten sonra; Sübhan Hakkın
gayrı için, kendiliğinden böyle bir itirazda bulunma yanı nasıl bulunur?.
Birçok yerler vardır ki: Orada, bir şeyi yapmamak, onu yapmaktan daha
evlâdır.
Bir hadis-i şerifinde Resulûllah S.A. efendimiz şöyle
buyurdu:
— «Allah-ü Taâlâ azimetti işlerle amel etmeyi sevdiği
gibi, ruhsatla yapılan işleri dahi sever..»
Yani: Farz amellerin
yapılmasını sevdiği kadar, mubah işlerden dahi yapılmasını sevdiği vardır.
Şeyh Mir'de ifrat derecede kabz (sıkıntı) vardır. Bu halinde, müridlerin
işleri ile uğraşıp iltifat etmeyebilir ve tesellisini bazı mubah şeylerde
arayabilir. Bunun için, ona nasıl itiraz edilir?. Böyle bir şeye nasıl yer
verilir?.
Meselâ: Abdullah Istahari av köpeklerini alıp sahraya
avlanmaya çıkardı. Bununla kendisini eğlendirmeye bakardı. Meşayihten
bazıları da, can sıkıntılarını semağda ve nağmeli seslerini dinlemekle
teselli bulurdu.
Selâm hidayete tabi olanlara ve Mütabaat-ı
Mustafa'yı bırakmayanlara.. Ona ve âline salâtların en tamamı., selâmların
dahi ekmeli olsun..
