MARİFETNÂME —Erzurumlu İbrahim Hakkı Hz. — — Kimdir? — Düzenleyen: Dr. Necati Aksu
Kur'an âyetleri ve Peygamber hadislerinin bildirdiği şekilde itimat ve itikat olunacak dinî hususlara ve kesinlikle ihtiyaç olan İslâm bilginlerinin görüşlerine göre; Arş'ın yaratılışının tertibini, Kürs'ü, Cennetleri, gökleri, yerleri, denizleri, ışıkları, kıyamet alâmetlerini, kıyametin hal ve durumlarını, cihanın harap oluşunu ve yok oluşunu, Rahman'a kavuşma âleminin (Ahiretin) ebediliğini dört fasıl ile tafsil eder. Kısa ve toplu olarak sıra ile âlemin yaratılışını, Arş-ı Azam’ın büyüklüğünü, Arş’ı taşıyan melekleri, Arş etrafındaki nehirleri ve melekleri, Arş’ı altındaki Kürsi, Sidre, Levh ve Kalem’i altı madde ile bildirir. Cennetlerin isimlerini, vasıflarını ve sayılarını onlarda olan nehirleri, ağaçları, binalarının çeşitlerini, nimetlerini, hurilerini ve gılmanlarını dört madde ile açıklar. Cennet altında olan perde melekleri, denizleri, hazineleri, yedi göğü ve her gökte olan melekleri, güneş, ay ve yıldızların hareketlerini, kâinatın durumu ve atmosferi dört madde ile açıklar. Yedi denizin, sekiz Kaf dağının, yedi yerin ve her tabakanın sakinlerini, cehennemi ve yedi tabakasını ve her bir tabakasında bulunanların, kıyamet şartlarının ve kıyamet hallerinin, âlemin yok oluşunun ve mahşerin durumlarının yaratılış keyfiyetini; beş madde ile beyan eder. Yüzeyleriyle kâinatın aynası olan âlemlerin, yaratılış tertibini; cihanın arazlarının ve cevherlerinin mahiyet ve keyfiyetini; özlerin ve eşyanın şekil ve durumlarını; esaslar ve cisimler âleminin görüntü ve hikmetini; canlıların, bileşiklerin ve unsurların bozuşum ve oluşumunu, hakimane üç babla belirtir ve beyan eder. Alemlerin yaratılışındaki tertibi, Cihandaki cevher ve arazların nitelik ve niceliklerini İslam filozoflarının akli delillerle buldukları üzere dört fasılda bildirir. BİRİNCİ FEN/BİRİNCİ BAB/BİRİNCİ FASIL Vacibü’l – Vücud olan Allah’ı isbat edip, varlıkları imkan dâhilinde olan cevher ve arazları kısaca üç madde ile beyan eder. BİRİNCİ FEN/BİRİNCİ BAB/İKİNCİ FASIL Feleklerin, nefslerin ve akılların ortaya çıkmasındaki tertibi; tabiatların mertebelerini; özlerin değişimini; ateş, hava, su ve toprağın dönüşümlerinin delillerini; maden, bitki, hayvan ve insanın doğuşunu ve bunların arasında aracı olanı; ruhların geldikleri ve gittikleri yeri; bedenlerin devranının keyfiyetini dört madde ile hakîmâne beyan eder. BİRİNCİ FEN/BİRİNCİ BAB/ÜÇÜNCÜ FASIL Maddede ve zihinde hâsıl olan eşyanın sayılarını beyan eden matematiğin, çok önemli ve çok lüzumlu olan kaidelerini, on kolay yöntem üzere, on madde ile açıklar. BİRİNCİ FEN/BİRİNCİ BAB/DÖRDÜNCÜ FASIL Cisimlerin miktarlarını, boyutlarını beyan eden geometrinin, astronomi için önemli ve lüzumlu olan şekillerini kolay bir yöntem üzere dört madde ile beyan eder. Âlemin şeklinin yuvarlak olduğunun isbatını; yıldızların ve feleklerin durumlarının keyfiyetini, hakîmâne on fasıl ile tafsil eder. BİRİNCİ FEN/İKİNCİ BAB/BİRİNCİ FASIL Âlemi ecsamın küre şeklide olduğunu, gök küresi üzerindeki büyük daireleri, göklerin tabakalarının tertibini, felek-i azamı şeklini altı madde ile açıklar. BİRİNCİ FEN/İKİNCİ BAB/İKİNCİ FASIL Burçlar sahibi göğü; burçların şekillerini ve isimlerini; burçların katlarını ve sabit yıldızları; ayın menzillerini; gök cisimlerinin uzaklıklarını dört madde ile bildirir. BİRİNCİ FEN/İKİNCİ BAB/ÜÇÜNCÜ FASIL Yedinci göğün yapısını ve onda olan Zühal (Satürn) feleğini altı madde ile bildirir. BİRİNCİ FEN/İKİNCİ BAB/DÖRDÜNCÜ FASIL Altıncı göğün yapısını ve orada hâkim olan müşteri (Jüpiter) yıldızının vasıflarını beş madde ile beyan eder. BİRİNCİ FEN/İKİNCİ BAB/BEŞİNCİ FASIL Beşinci göğün yapısını ve burada hâkim ola Merih yıldızının vasıflarını beş madde ile açıklar. BİRİNCİ FEN/İKİNCİ BAB/ALTINCI FASIL Dördüncü göğün yapısını ve burada sultan olan güneşin, hükümlerini ve durumlarını dört madde ile açıklar. BİRİNCİ FEN/İKİNCİ BAB/YEDİNCİ FASIL Üçüncü göğün yapısı ve burada hükmeden Zühre yıldızının (Venüs) durumlarını beş madde ile açıklar. BİRİNCİ FEN/İKİNCİ BAB/SEKİZİNCİ FASIL İkinci göğün yapısını ve burada hâkim olan Utarit yıldızının durumlarını beş madde ile bildirir. BİRİNCİ FEN/İKİNCİ BAB/DOKUZUNCU FASIL Dünya göğünün yapısını ve orada hâkim olan ayın durum ve vasıflarını; aya müteallik olan eşyayı altı madde ile açıklar. BİRİNCİ FEN/İKİNCİ BAB/ONUNCU FASIL Ayın, Allah'ın kudretiyle, tesirlerini ve burçlar itibariyle hallerini, yedi gezegenin tesirli saatlerini, feleklerin sayılarını, seslerini ve nağmelerini, merkezlerini hareketleriyle dairelerin meydana gelişlerini, esiri cisimlerin tesirlerinin başlangıçlarını beş madde ile açıklar. Olma ve bozulma cihanı olan süfli cisimlerin mahiyet ve keyfiyetini yani erkân-ı erba’anın (anasır-ı erba’a = ateş, hava, su, toprak) bulundukları yer ve durumlarını ve mevalid-i selase’nin (maden, bitki, hayvan) vasıflarını ve hallerini bası te’sirlerle olan şekil değiştirmelerini, Türk yılı hükümleri ile olan durumların değişmelerini ve yeni astronominin bazı bilgilerini on fasıl ile hakimane açıklamaktadır. BİRİNCİ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/BİRİNCİ FASIL Ateş unsurunun mahiyetini, tavır ve durumlarının keyfiyetini dört madde ile açıklar. BİRİNCİ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/İKİNCİ FASIL Hava unsurunun mahiyetini, keyfiyet ve durumlarını, üç tabakasından üst, orta ve birinci tabakalarda oluşan kâinat boşluğunu (atmosfer) dört madde ile açıklar. BİRİNCİ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/ÜÇÜNCÜ FASIL Hava küresinin alt tabakasını, tabiat ve vasıflarını, hareket ve isimlerini ve sair durumlarını sekiz madde ile açıklar. BİRİNCİ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/DÖRDÜNCÜ FASIL Hava küresinin alt tabakasında meydana gelen diğer atmosferik olayları, yani samanyolu, hâle, sis, kırağı jaleyi; sabahı, şafağı, gölgeyi, gece ve gündüz saatlerini; ayları ve yılları ve zamanları beş madde ile açıklar. BİRİNCİ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/BEŞİNCİ FASIL Su unsurunun mahiyetini, keyfiyet ve durumlarını, farklılık ve vasıflarını, isimlerini; denizken buhar, bulut, kar, yağmur, kaynak ve nehir ve yine buhar olmasını; değişik hareketlerle hareket bulmasını; denizlerle karaların yer değiştirmesini; denizlerde ve karalarda bulunanların sudan faydalanmasını, suda hayvanların vücuda gelmesini; su tabakasının kalınlığı sayılan denizlerin derinliklerinin ölçülmesini, denizle gemilerin yürümesini ve gemilerle halkın her tarafa varıp, murat almasını; yeni dünya (Amerika) bulunup, yer ve deniz devr olunup, batıya giden gemilerin doğu semtine gelmesini yedi madde ile açıklar. BİRİNCİ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/ALTINCI FASIL Toprak unsurunun mahiyetini, keyfiyet ve durumlarını, sükûn ve kararını, parçalarını korumasını, vâdi ve dağlarını; yerkürenin iki tabakaya bölünmesini ve yeni dünyanı ortaya çıkmasıyla çizilişini; kaynakların fışkırmasını ve yerin sarsılmasını dört madde ile hâkimâne açıklar. BİRİNCİ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/YEDİNCİ FASIL Yerkürenin üzerinde belirlenen ve varsayılan kutup dairelerini ve kutupları, yeryüzünün beş kısma bölünmesini gerektirir sebepleri, dörtte bir meskûn kısmın yedi iklime bölündüğü ve yedi iklimin sınırlarını, her iklimde nice memleketler, dağlar, nehirler ve ne şekil insanların ve hayvanların bulunduğunu, yedi iklimin ötesinin durumlarının doksanıncı enleme dek keşfedildiğini ve incelendiğini, yedi iklimin her birinde en uzun günü bulmayı ve en uzun günden şehirlerin semtlerinin çıkarıldığını, beldelerin mizaçlarının ve sâkinlerinin farklı bulunduğunu altı madde ile hakîmâne açıklar. BİRİNCİ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/SEKİZİNCİ FASIL Boylam ve enlem daireleri ile yerkürenin satranç haneleri misali bölünmesini; enlem ve boylamın tayini ile yeryüzünde bulunan beldelerin ve yerlerin yerlerinin ve yönlerinin birbirlerine uzaklık ve yakınlık bakımından nispetlerini; Hint dairesiyle zeval çizgisi, itidal çizgisi ve kıble tesbitini; âlemin kutbu tarafında bulunan kutup yıldızının yüksekliği ve alçaklığıyla meridyen derecelerinin mesafe ve miktarını ve bunların bilinmesiyle yerkürenin çapının çevresini ve yüzölçümünü bulmayıp kara ve denizi, ölçü ve seyirle çeşitli noktalarının mesafelerini; dörtte bir oturulan yerin burçlar üçgeniyle yedi gezegene mensup olan belde ve yönlerini; zamanın oniki hayvan üzerinde deveranından yeryüzünde olan tesirleri altı madde ile hakîmâne açıklar ve ortaya koyar. BİRİNCİ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/DOKUZUNCU FASIL Yeni astronominin şöhret bulduğunu, kaidelerinin kolay ve muhtasar olduğunu; yerin dönüşüyle hareket kıldığını ve yerin ekseninin, âlemin eksenine paralel ve kutbuna karşı olduğunu; yeni astronomların bunu ispat ettiğini; gezegenlerin bu astronomiye nispetle duyduğunu, geri döndüğünü ve düz gittiğini; bu yeni astronomiye itirazlar olup, hepsine cevap verildiğini; feleklerin tabiatlarında astronomların ihtilaf kıldığını dokuz madde ile açıklar. BİRİNCİ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/ONUNCU FASIL Bileşiklerin oluşum keyfiyetini, yani tam bileşik cisimler olan üç bileşiği (mevalid-i selâse) ki maden, bitki ve hayvandır. Hepsini yedi madde ile açıklar. Bedenlerin aynası olan anatomi ilmi; cisim ve canın hürriyetini, hayvanî ve bitkisel güçleri, bedene ilişkin olan insanî ruhu ve geçici olan ruhun bazı durumlarını beş bab ile hakîmâne açıklar. Teşrih ilminin faydalarını, cisim ve canın başlangıç ve sonunu, uzuvların tabiatlarını, insan bedenindeki karışma ve birleşmenin doğuşunu, isimlerini, kısımlarını, açık ve gizli hisleri üç fasıl halinde beyan eder. İKİNCİ FEN/BİRİNCİ BAB/BİRİNCİ FASIL Teşrih (anatomi) ilminin faydalarını ve ruh-i hayvaninin bazı tasarruflarını, insan bedeninin başlangıç ve sonunu, cisim ve canın inme ve yükselme hallerini, bedenin değişmesini, ruhun devamlılığını ve anne gibi olan Dünya terbiyesini altı madde ile bildirir. İKİNCİ FEN/BİRİNCİ BAB/İKİNCİ FASIL Bedenlerin bileşiminin keyfiyetini, uzuvların tabiatlarının mahiyetini, insan hayatının mizaçlarını, dört rüknün karışım ve bileşiminin, karışımların sebeplerini, durumlarını ve faydalarını ve onlardan oluşanı dört madde ile uzun uzun açıklar. İKİNCİ FEN/BİRİNCİ BAB/ÜÇÜNCÜ FASIL Azanın fayda, mahiyet ve keyfiyetlerini, isim ve kuvvetlerini, doğuş ve özelliklerini dört madde ile ayrıntılı olarak açıklar. İnsan bedenindeki kemiklerin terkibi,isimleri ve özelliklerini üç fasıl halinde anlatır. İKİNCİ FEN/İKİNCİ BAB/BİRİNCİ FASIL Baş kemiklerinin terkibini, özelliklerini, isimlerini altı madde ile bildirir. İKİNCİ FEN/İKİNCİ BAB/İKİNCİ FASIL Omurga kemikleri, boyun kemikleri, kaburgalar, eğe kemikleri ve köprücük kemiklerinin bileşim keyfiyetini beş madde ile açıklar. İKİNCİ FEN/İKİNCİ BAB/ÜÇÜNCÜ FASIL İki el ve iki ayak kemiklerinin bileşik keyfiyetini, isim ve özelliklerini yedi madde ile açıklar. Uzuvların hareketlerini, kasların mahiyetini, cüzlerini, sağlamlıklarını ve özelliklerini üç fasıl halinde bildirir. İKİNCİ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/BİRİNCİ FASIL Kasların bir araya gelmesini ve onlarla baş ve boyunda olan hareketleri yedi madde ile beyan eder. İKİNCİ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/İKİNCİ FASIL Göğüs, omuz, el ve parmak adalelerinin keyfiyet ve hareketlerini altı madde ile açıklar. İKİNCİ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/ÜÇÜNCÜ FASIL Karın ve bel adalelerini, tenasül uzuvlarının, ayak ve ayak parmaklarının adaleleri keyfiyetini; bunların hareketlerini ve faydalarını yedi madde ile açıklar. Sinirlerin, atar ve toplar damarların keyfiyetini; bedenlerin kuvvetlerini, kıyafetle insanların ahlâk ve tavırlarının bilinmesini; uzuvların şekil farklılığı hasebiyle olan insanî vasıflar; uzuvların çekme ve seğrilmesine bağlı olan durumları beş bölüm ile hakimâne tafsil eder. İKİNCİ FEN/DÖRDÜNCÜ BAB/BİRİNCİ FASIL Sinirlerin bitme yerlerini ve faydalarını beş madde ile beyan eder. İKİNCİ FEN/DÖRDÜNCÜ BAB/İKİNCİ FASIL Atar damarların bittiği yerleri ve faydalarını ayrıntılı olarak beş madde ile açıklar. İKİNCİ FEN/DÖRDÜNCÜ BAB/ÜÇÜNCÜ FASIL Sakin damarların bitiş yerlerini ve faydalarını altı madde ile ayrıntılı olarak açıklar. İKİNCİ FEN/DÖRDÜNCÜ BAB/DÖRDÜNCÜ FASIL İnsan bedeninde bulunan cinsleri ve kuvvet çeşitlerini, uzuvlarının içlerinin başlangıcını ve hayat verici dört nefsi, his ve kuvvet gibi hizmetçileri olan eşyayı altı madde ile açıklar. İKİNCİ FEN/DÖRDÜNCÜ BAB/BEŞİNCİ FASIL Beden uzuvlarındaki şekillerin hikmetini, kıyafetlerin farklılığı hasebiyle muhtelif olan canın vasıflarını, insan uzuvlarının seğirmesinin bükümlerini sekiz madde ile hakîmâne açıklar. İnsanı âleme tatbik, enfüsü âfaka tevfik edip; cihanın mânâ ve cüzlerinin benzerlerini bu insan vücudunda bulup, bedeninde olan aza ve kuvvetlerin bütün eşyaya tek tek vücut ile benzerliğini; bedenin sıhhatinin korunma ve devamlılığını; tabii ölümle ruhun bedenden ayrılmasını dört fasıl ile ayrıntılı olarak anlatır. İKİNCİ FEN/BEŞİNCİ BAB/BİRİNCİ FASIL İnsan bedeninin zaman ve mekânlara benzerliğini sekiz madde ile beyan eder. İKİNCİ FEN/BEŞİNCİ BAB/İKİNCİ FASIL İnsan kendi vücudundan Halik’ın, kendi sıfatlarından Sani’inin sıfatlarını ve kendi beden âleminde buluna tasarruflarından, Rabbü’l-âlemin Hazretleri’nin büyük âlemde olan tasarruflarını ve kendi nefsini tenzihinden, zatının tenzihini anlamanın temsil ve teşbihlerini ve kâmil insanın alametlerini altı madde ile bildirir. İKİNCİ FEN/BEŞİNCİ BAB/ÜÇÜNCÜ FASIL Muhafazası lazım olan cânın bileşik uzuvlarının mahiyet, yer ve menfaatlerini; insan bedeninin sıhhatinin esaslarını; bazı münferit gıda ve ilaçların tabiat ve hükümlerini; bazı yiyecek ve meyvelerin fayda ve faziletlerini; insan vücudunu ısıtan ve güzelleştiren bazı elbisenin şekil ve renklerini onbir madde ile bildirir. İKİNCİ FEN/BEŞİNCİ BAB/DÖRDÜNCÜ FASIL Ölümün faziletini, hakikatini,esasını, medhini, nasıl olduğunu, ruhun bedenden mufarakatını, nez’ halini, ikinci neş’etindeki şeklini, hulkuna göre azab veya nimetlere kavuşmasını (Cennet veya Cehenneme gitmesini) yedi madde ile beyan eder. [Bu bölüm düzenlenecek. Dr.N.AKSU] Kalb aynası olan itikad ve imanı düzeltmenin, namazın edeb ve rükünleri ve dünyanın lezzetlerini terkin ve kalbe yönelmenin, gönlün hakikatını bilmenin Allahü Teâlâ'nın yolu olduğunu, az yeme, az uyuma, az konuşma, uzlet etme, zikir ve fikir etmenin mârifet yolu olduğunu, Allahü Teâlâ'ya tevekkülün, belâlara sabrın, kazaya rızânın insan rûhunun asıl makamları olduğunu, mârifetullahın en yüksek matlûb, muhabbetin en büyük maksat, evliyânın hikmeti mânânın özü, evliyânın avâmdan üstün olduğunu, tâlibin üns ve huzûr makamlarından yedi makamın nasıl geçilip, Allahü Teâlâ'ya yaklaşılacağını ve mârifete kabiliyetli olan sevdiklerini hangi yolla terbiye edeceğini beş bâb halinde, kitab ve sünnete uygun, icmâ-ı ümmete muvafık olarak bildirir. Kitaba ve sünnete uymayı ve namazın şartlarını ve dünyanın lezzetlerini terki ve kalbe yönelmeyi, gönül ve ruhun hakikatini dört fasılda anlatır. ÜÇÜNCÜ FEN/BİRİNCİ BAB/BİRİNCİ FASIL Kitaba ve Sünnete uymayı ve itikadı düzeltmeyi ve beş vakit namazı beş nevî üzere beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/BİRİNCİ BAB/İKİNCİ FASIL Dünyanın künhünü ve mahiyyetini, ondan sakınmayı, dünyadan mezmûm olan şeyleri ve ondan matlub olan mânâyı sekiz nev'i ile beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/BİRİNCİ BAB/ÜÇÜNCÜ FASIL Feyz ve ma'rifetin yerinin insanın kalbi olduğunu ve ma'sivayı unutup, nefsin hazlarını unutanın huzur ve ve ünsiyyeti kalbinde bulduğunu, insanın kalbinin tarifi ve mahiyyetini, hâl ve hususiyyetlerini, aklın had ve hakikatini ve kalbe nisbetini yedi nevî ile beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/BİRİNCİ BAB/DÖRDÜNCÜ FASIL Gönülün ve rûhun hakikatini bilmenin Hakk yolu olduğunu, insanın kalbinde ne derece fazilet ve kemâller bulunduğunu, kalbin yedi tavra ayrıldığını, gönül ârif oldukta tasarruf ve himmet ve kudret bulduğunu, kâmil oldukta murad ve himmetten uzak, tasarruf ve kudretten âri kaldığını, teslim ve rıza ile dolup, hepsinden fariğ olduğunu, gönül ilhâm, uyku ve ölüm ile kendi âleminden ilim alıp nasiplendiğini, gönül kendi âlemini unutup, hatırladığını, gönül kendi âlemine riyâzetle revân olduğunu, gönül Mevlâ'nın ma'rifet ve muhabbet ile izzet ve lezzet bulduğunu gönül kendi âlemine teveccühü, her şeyden önemli ve lüzûmlu olduğunu, insan rûhunun nice menzillerden seyr ü sefer kıldığını, insan rûhunun bu dünyada nasıl noksanlaştığı ve kemâl bulduğunu, hangi mertebelere inip çıktığını on dört nevî ile anlatır. İrfan yolunun esası olan az yeme, az uyuma, az konuşma, uzlet etmek, daima zikir ve fikir etmeyi altı fasılda anlatır. ÜÇÜNCÜ FEN/İKİNCİ BAB/BİRİNCİ FASIL Az yemenin fayda ve hususiyetlerini sekiz nevî ile bildirir. ÜÇÜNCÜ FEN/İKİNCİ BAB/İKİNCİ FASIL Mârifet yolundaki altı esasın ikincisi olan az uyumanın faydalarını on nevî ile beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/İKİNCİ BAB/ÜÇÜNCÜ FASIL Mârifet yolundaki altı esasın üçüncüsü olan az konuşmanın faydalarını altı nevî ile beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/İKİNCİ BAB/DÖRDÜNCÜ FASIL Mârifet yolundaki altı esasın dördüncüsü olan insanlardan uzletin faydalarını on nevî ile beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/İKİNCİ BAB/BEŞİNCİ FASIL Mârifet yolunun beşinci rüknü olan daimi zikrin fazilet ve faydalarını ve özelliklerini dokuz nevî ile beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/İKİNCİ BAB/ALTINCI FASIL Mârifet yolunun altı esasından altıncısı olan tefekkürün aslını,mahiyetini, özelliklerini, faydalarını ve hâlini beş nevî olarak bildirir. İnsan rûhunun makamları olan tevekkül, tefviz, sabr ve rızâyı dört fasıl olarak bildirir. ÜÇÜNCÜ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/BİRİNCİ FASIL Tevekkülün fazilet ve faydalarını yedi nevî olarak bildirir. ÜÇÜNCÜ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/İKİNCİ FASIL Ma'rifet yolunun dört aslından ikincisi tefviz'in fazilet ve faydalarını ve neticelerini sekiz nevî ile beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/ÜÇÜNCÜ FASIL Ma'rifet yolunun dört aslından üçüncüsü olan sabrın fayda ve faziletlerini ve sonuçlarını altı nevî üzere beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/ÜÇÜNCÜ BAB/DÖRDÜNCÜ FASIL Ârifler yolu esaslarının dördüncüsü olan"rızâ"nın fazilet, fayda ve neticelerini altı nevî üzere bildirir. En yüksek matlub olan Hakk'ın mârifetini, mârifet sahiplerinin kendilerini o yüksek makama saldığını, ârif-i billâh olanın huzur ve üns devletini bulup, muhabbet ve aşk denizine daldığını, hikmet ve evliyâ mânânın özü ve sadrın ilmi olup, gönlün ondan can lezzeti aldığını, evliyâ zümresinin insanların âvamından evlâ olup, gafletten huzura gelip üns-i Hakk ile kaldığını, evliyâ-yı kirâmın seçkinlerinin daimi muhabbet ve aşk şarabı ile hayvanî sıfatlardan fâni olup, Hakk ile bekâ bulduğunu ve evliyâ kerâmetlerinin açık, ve tarikattaki makamları seçik olduğunu beş fasıl ile bildirir. ÜÇÜNCÜ FEN/DÖRDÜNCÜ BAB/BİRİNCİ FASIL Kendini tanımanın, Allah'u Teâlâ'yı tanımanın anahtarı olduğunu, mârifet nûrunun ârifin kalbine geldiğini, mârifetullahın en yüksek matlub olduğunu, ârif olanın, mâsivayı unutup bildiğini bulduğunu ve kendinden geçip onunla kaldığını, her korku ve üzüntüden daima emin olduğunu ve Hakk Teâlâ'yı selbi sıfatlardan âri ve sübûti sıfatları ile muttasıf bulduğunu dokuz nevi ile bildirir. ÜÇÜNCÜ FEN/DÖRDÜNCÜ BAB/İKİNCİ FASIL Muhabbetullahın [Allah sevgisinin] en yüksek maksad olduğunu, şevk, aşk ve vecd ile nihayet bulduğunu, muhabbetin haddini ve hakikatini, künhünü, mahiyyetini, faydalarını, makamlarını, alâmetlerini, kerâmetlerini, gönülde zuhûratını, târifini, kısımlarını, husûsî, zâti isimlerini, sıfatlarını, fiillerini, eserlerini; meyveleri, terkibleri, neticeleri olan şevk ve halleri, aşk ve hararetini, vecd ve kemâllerini ve nihayete kavuşma yolunu yirmidört nevi ile beyan eder. ÜÇÜNCÜ FEN/DÖRDÜNCÜ BAB/ÜÇÜNCÜ FASIL Evliyâ hikmetinin sadr ilmi olduğunu ondan gönlün zevk ve hidâyet bulduğunu ve ahkâm ilminden özel ve faydalı olduğunu dört nevi ile bildirir. ÜÇÜNCÜ FEN/DÖRDÜNCÜ BAB/DÖRDÜNCÜ FASIL Evliyâ-yı kirâmın fazilet ve bereketlerini, âdetlerini, tariflerini, vecd ve hâllerini, alâmet, hareket, hareketsizlik, mertebe ve kerâmetlerini, müşâhade ve makamlarının nihâyetini dokuz nevi ile beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/DÖRDÜNCÜ BAB/BEŞİNCİ FASIL Evliyânın seçkinlerinin seçtiği yol olan Nakşibendi yolunun Hakk'a varan yolların en yakını olduğunu, onun üç nevinden her birinin irfân devleti sermayesi olduğunu, o yolda ilerleyenin her kemâle mâlik olup, gizli hâl ve neş'eli gönülle üns ve huzûru bulduğunu, korku, sapıtma, tehlike ve melâlden emin olup kavuşma zülâli ile kâm aldığını yedi nevi ile beyan eder. Ruhun seyr u sülukunu, insan nefsinin yedi makamı geçmesi, Allahü Teâla'nın huzurundaki edeb ve rükünleri, yol gösterici mürşidin kerâmet ve emârelerini, kabiliyetli müridin sıfat ve alâmetlerini, şeytânın hîle ve aldatmalarını, zamanın evliyâsı kutbunun menkıbe ve güzel sıfatlarını sekiz fasıl olarak bildirir. ÜÇÜNCÜ FEN/BEŞİNCİ BAB/BİRİNCİ FASIL Seyr ü sülûkun hallerini ve ona ait hüccetleri ve birinci makamda bulunan nefsi ve onda iken lazım olan edeb ve rükünleri sekiz nevî ile beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/BEŞİNCİ BAB/İKİNCİ FASIL Yedi makamdan ikinci makamda bulunan nefs-i levvâmenin hâllerini,sıfatlarını, tavırlarını ve üçüncü makama yükselmedeki zikirlerini, âlem-i misale girmesini ve sırlarını, tezkiye ve tasfiyede yolunu, gidişini, yol kesicilerden ve engellerden yüz çevirme ve kaçmasını dokuz nevî ile beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/BEŞİNCİ BAB/ÜÇÜNCÜ FASIL Yedi makamdan üçüncüsünde bulunan nefs-i mülhimenin hâllerini, sıfatlarını, tavırlarını, pîrine irâdesini teslimini, şeriata uymakla gidişini, şeriatın hakikatin içi olduğunu, üçüncü isimle meşguliyetini, bu nefsin güzel hallerini, dizginleri atmanın açıklanmasını, rûhânilerin hitâb ve hayâlini, kabz ve bastın birbiri arkasından gelmesini, inkıbaz ile zül ve iftikârın ve üçüncü ismin te’sir ve esrârını on nevî ile beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/BEŞİNCİ BAB/DÖRDÜNCÜ FASIL Yedi makamdan dördüncü makamda bulunan nefs-i mutmainnenin hâllerini, sıfatlarını, durumlarını, kerâmete meyl ve iltifatını, fitne ve âfetlerini, Hakkın Habibi’ne muhabbetini, mala meyl ve rağbetini, mürşid olmaya liyâkatini, ezkiyânın sülûkunu tercihi ve bütün evliyâya tatbikini dört nevî üzere beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/BEŞİNCİ BAB/BEŞİNCİ FASIL Yedi makamdan, beşinci makamda bulunan nefs-i râdiyyenin durumunu, hallerini, sıfatlarını, tavırlarını, fiil isim ve sıfatların tecellileri ile olan hallerini, İlm-el-yakîn, Ayn-el-yakîn ve Hakk-el-yakîn mertebeleri misâllerini üç nevî ile beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/BEŞİNCİ BAB/ALTINCI FASIL Yedi makamdan, altıncısı olan nefs-i mardiyyenin hâl, sıfat, tavır, bâzı sırlarını, tabiatının tarifini, isimlerini üç nevî ile beyân eder. ÜÇÜNCÜ FEN/BEŞİNCİ BAB/YEDİNCİ FASIL Yedi makamın yedincisi olan “nefs-i kâmile”nin hallerini, sıfatlarını, alâmet ve kerâmetlerini, mürşid-i kâmilin terbiyesi emârelerini, kabiliyetli sâlikin metânet ve alâmetlerini, kabz hâli ile batını tamir etmeyi ve sâlike şeytanın karışmasını, aldatmasını, onu alt üst etmesini sekiz nebî ile bildirir. ÜÇÜNCÜ FEN/BEŞİNCİ BAB/SEKİZİNCİ FASIL Hazret-i Gavs-i ulvî Fakirullah Şeyh İsmail Tillovî’nin haseb ve nesebini, mezhep ve meşrebini, dil ve edebini, vatanı ve doğumunu, rüsûm ve adetlerini, ilim ve ibâdetlerini, kuyu hikâyesini, keşifteki velâyetini, tam uzletini, kudsî kuvvetini, güzel faziletlerini, şemâlini, günlük ibâdetlerini, âdetlerini, giydiği elbiseler ve babam Osman Efendi ile Sıhranlı Muhammed Efendi’ye gâibâne meyl ve muhabbet saldığını, babam üzüntülü iken, nasıl varıp da onu bulduğunu, o hakîm-i İlâhî’nin yanında kalıp her derdine derman olduğunu, Hazret-i Şeyh’in bazı kerâmetlerinin nasıl zâhir olduğunu, adı, şânı ve makamı ile cihânın dolduğunu ve merhum babamın vefâtından sonra bu Hakkı yetimini bir nazar ile tâziye edip sonra nice hikmetle tavsiye ve hakimâne terbiye ettiğini, Hazret-i Şeyhin vâdesi erip Hakk’a cân verip, murad aldığını, fenâ şerbetini içip, beka âlemine göçüp bu cihânda güzel adı ve çok hayırları kaldığını on nevî ile beyân eder. Hâlık'ı sevenleri, zamâne halkını, sohbet, akraba, baba, kardeş haklarını, hanımı, çocukları ve hizmetçileri ile olan muameleyi, câhil ve âlimlerle görüşme, komşu hakları, fakirlere yemek vermek, misafirlere ikram etmek, âvam ve hâvasa yapılacak muameleleri, lütuf ve ihsânı ve her sohbet ve ülfete mâhsus olan edeb ve rükünleri, yedi a'zanın âfetlerini, hastalıkları, fakirlik ve zenginlik sebeplerini, muhafaza ve unutmayı ve bütün bunları insana kolaylaştıran tevhîdi dört fasıl hâlinde anlatır. Habib-i Hüda'nın kısaca hâllerini ve hüsn-i muaşereti teşvik eden âyet-i kerîme ve kudsî hadisleri üç nevî mile beyân eder. İnsanlarla iyi geçinmeye, tatlı ve yumuşak söylemeye âit hadîs-i şerif, haber ve büyüklerin sözlerini, herkese aklına göre söylemeyi, evlenmenin fayda ve zararlarını dört nevî ile beyân eder. Hâlık ve zamane halkının sohbetini, akraba, komşu ve arkadaşlarla ülfeti, iyi geçinmeyi on üç nevî ile bildirir. Arkadaşlarla sohbetin edeb ve şartlarını, hâs kimseleri, mârifeti,câhil kimselerle görüşmeyi, avâmın âdetlerini, âlim ve havassın dışarı işlerini ve her şeyini insana kolay eden tevhîdi altı nevî ve bir hâtime ile beyân eder.
|